منتقدان می‌گویند مضرات این صنعت بیش از مزایای آن است و کشور برای قرار گرفتن در ریل توسعه‌یافتگی نیازمند سرمایه‌گذاری در صنایع High Tech و نرم‌افزاری خواهد بود. اما آیا نگاه این دسته از کارشناسان، دیدگاهی جامع‌نگر و کامل به دنیای صنعتی امروز ایران و جهان است؟ آیا حضور موثر ایران در صنعت فولاد به علت مضرات زیست محیطی و سهم قابل توجه در انتشار آلاینده‌های صنعتی و گازهای گلخانه‌ای باید به باد فراموشی سپرده شود؟ در نوشتار پیش رو مروری کوتاه بر لزوم پوشش رسانه‌ای فضای حاکم بر صنعت فولاد در ایران و جهان و نقش آن در رشد شاخص‌های توسعه‌یافتگی صنعتی خواهیم داشت.
***نماد توسعه صنعتی
نگاهی به جدول بزرگترین تولیدکنندگان فولاد در جهان نشان می‌دهد، با وجود انتقادهای شدید فعالان محیط زیست، تولید فولاد در جهان طی قریب به ۷۰ سال گذشته نمودار رشدی به شدت صعودی داشته. به این معنا که فولاد را باید یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصاد و صنعت در جهان برشمرد. صنعت مادری که پایه اصلی زیرساخت‌های حمل‌ونقلی از جمله راه‌آهن و پل‌سازی است و مواد اولیه ساخت خودرو و اشکال دیگری از ابزار حمل‌ونقل و از همه مهم‌تر سازه‌های کارخانجات تولیدی، مسکن و شهرسازی را مهیا می‌کند.
تقریبا در جهان امروز اکثریت قریب به اتفاق صنایع به نوعی با صنعت فولاد و فرآورده‌های آن در ارتباط‌ند و رشد تقاضا موجب توسعه معادن استخراج مواد اولیه و کارخانجات تولید فولاد در جهان شده است. تا جایی که بسیاری از کشورهای خاور دور با وجود عدم بهره از منابع طبیعی و معادن تامین‌کننده مواد اولیه این صنعت، رشد و توسعه خود را تا حد بسیاری مدیون تاسیس کارخانه‌های عظیم تولید فولاد و صادرات گسترده آن به کشورهای مصرف‌کننده این فرآورده هستند. حتی بسیاری از کارشناسان توسعه صنعتی بلوک شرق و غرب را طی قرن بیستم قویا با توسعه صنایع فولاد مرتبط می‌دانند.
وابستگی دولت‌های توسعه‌گرا و اقتصادهای آزاد جهانی روزبه‌روز به صنایع آهن و فولاد توسعه می‌یابد. همچنین به رغم اینکه احداث و توسعه مجتمع‌های تولید فولاد در جهان به علت نیاز به حجم بالای سرمایه عمدتا در ید دولت‌ها و حکومت‌هاست، بخش خصوصی نیز در توسعه این صنعت نقش پراهمیتی ایفا می‌کند. در حقیقت راه‌اندازی مجتمع‌های فولاد و سایر صنایع زیرمجموعه آنها با مدیریت دولتی صورت می‌گیرد و تولید و بهره‌برداری از این کارخانجات با استفاده از توان بخش خصوصی انجام می‌شود. نقشی که ایمیدرو را در ایران می‌توان عهده‌دار آن در بخش دولتی و گذار فعالیت‌ها به بخش خصوصی دانست.
***نقش صنعت فولاد در ارزش‌آفرینی
فرآورده‌های فولادی ایران افزون بر اینکه قابل رقابت با نمونه‌های تولیدی در کشورهای توسعه‌یافته هستند، قیمتی رقابتی دارند. بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که حتی به رغم افزایش هزینه حمل تا مقصد، باز هم خرید این محصولات از ایران برای بسیاری از کشورها صرفه اقتصادی داشته. یک مزیت رقابتی مهم که می‌توان آن را انگیزه‌ای موثر در راستای توسعه صادرات فولاد برشمرد.
در سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در سال به‌عنوان هدفی در راستای توسعه‌یافتگی مطرح شده است. البته با توجه به تحریم‌های ناجوانمردانه ایالات متحده آمریکا بر این صنعت و اقتصاد ایران، شاید دستیابی به چنین رقمی دقیقا ظرف موعد مقرر امکانپذیر نباشد اما باز هم نزدیک شدن به این رقم می‌تواند گامی اساسی در راستای حرکت به سوی خودکفایی صنعتی و نقش‌آفرینی در زنجیره تامین صنایع جهانی به حساب بیاید.
البته آمار تولید فولاد در ایران طی سال‌های اخیر به ۲۰ میلیون تن نیز نمی‌رسد و کشورمان از این نظر پس از ترکیه با بیش از ۳۰ میلیون تن تولید فولاد در رده دوم خاورمیانه جای دارد. در بازار جهانی نیز چین با فاصله‌ای معنادار نخستین تولیدکننده فولاد در جهان است و اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا مهم‌ترین مصرف‌کنندگان این محصول هستند.
در شرایط کنونی کشور که سایه بحران اقتصادی رکود در صنایع و توسعه ساخت و ساز را پدید آورده بی‌تردید از میزان تقاضا برای فولاد و فرآورده‌های این صنعت نیز کاسته شده اما رشد جمعیت ایران و صعود آن به بالای ۸۰ میلیون نفر نشانگر این واقعیت است که در آینده نزدیک نیاز بالقوه کشور تقاضا برای فولاد را در همه ظروف آن افزایش خواهد داد. توسعه زیرساخت‌های صنعت فولاد کشور و رشد تولید در مجتمع‌های فولاد کشور علاوه بر کمک به توسعه متوازن، اشتغالزایی پایدار در سطح گسترده و مرتفع ساختن نیاز داخلی، می‌تواند نقش موثری در ارتقاء جایگاه صادراتی کشورمان داشته باشد.
***مدیریت عملکرد زیست محیطی
فعالان محیط زیست را باید منتقد اصلی صنعت فولاد درکشور دانست. انتقادی به‌جا که در عین حال نمی‌توان آن را دلیلی متقن برای توقف فعالیت مجتمع‌های فولاد برشمرد.
در گذشته توجه به محیط زیست و بررسی آثار زیست محیطی احداث واحدهای صنعتی طی درازمدت چندان مدنظر نبود. به همین دلیل تاسیس کارخانجات فولاد و ذوب آهن در شهری کویری و کم‌آب چون اصفهان شاهد بوده‌ایم. در شرایطی که این صنایع نیازی مبرم به آب در جوار خود دارند و عمدتا مجتمع‌های فولاد در کنار دریا تاسیس می‌شوند.
عدم مطالعه صحیح در دوران احداث این صنایع موجب شده امروز بنا بر گواه مسئولان شهری اصفهان، آلاینده‌های صنعتی بخش مهمی از آلودگی شهر اصفهان را تشکیل بدهند و نگرانی‌های بسیاری برای ساکنان این شهر و مناطق شهری اطراف آن ایجاد کنند. در چنین شرایطی چه باید کرد؟ آیا تعطیلی این تاسیسات عظیم با این حجم از تولید و نیروهای فعال چاره کار است؟
مسلما در شرایط فعلی که امکان جایگزینی و انتقال فیزیکی این صنایع وجود ندارد پاسخ این پرسش منفی خواهد بود و باید گفت مدیریت عملکرد زیست محیطی این شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری مناسب در این بخش می‌تواند تا حد بسیاری چاره کار باشد. نصب تجهیزات کنترل آلودگی هوا شامل سیکلون‌ها، مولتی سیکلون‌ها، بگ هوس‌ها و اسکرابرها در راستای کنترل غبار حاصل از فعالیت مجتمع‌ها در کنار تصفیه پساب‌های صنعتی و بازیافت حرارتی و مواردی مانند اینها می‌تواند تا حد قابل قبولی از زیان‌های زیست‌محیطی این صنایع بکاهد.
از سوی دیگر باید برای احداث مجتمع‌های جدید فولاد و توسعه کارخانجات موجود، مناطق نزدیک به دریا را مدنظر قرار داد.
***چرا صنعت فولاد ایران نیازمند حمایت رسانه‌ای است؟
همه ما نام صنایع فولاد کشور را عمدتا با تیم‌های ورزشی آن مانند فولاد مبارکه سپاهان، ذوب آهن اصفهان، فولاد خوزستان، گسترش فولاد تبریز و… شنیده‌ایم. محصولات آن را نیز از انواع میلگرد و تیرآهن در ساختمان‌سازی تا راه‌آهن و خودروسازی به خوبی می‌شناسیم. از سوی دیگر طی سال‌های اخیر بازتاب انتقادهای فعالان محیط زیست کشور از صنایع فولاد در بخش‌های صنعتی خبرگزاری‌ها را نیز شاهد بوده‌ایم. اما کمتر کسی از اهمیت صنایع فولاد کشور برای توسعه همه‌جانبه کشور آگاه است. صنعتی که شاید حتی شایسته باشد پس از نفت، دومین صنعت پراهمیت کشور شناخته شود.
شاید بتوان بخشی از این موضوع را به ذات تخصصی این صنعت که مانند صنایع پتروشیمی به مواد خام ارزش افزوده می‌بخشد و موجب ارزش‌آفرینی برای منابع کشور می‌شود، نسبت داد. اما بی‌تردید بخش قابل توجهی از مغفول ماندن فعالیت‌های بزرگ صنعت فولاد در ایران به علت نبود یک نگاه رسانه‌ای جامع پدیدار شده است. وظیفه‌ای که بار آن بر دوش اهالی رسانه‌ای کشور، خصوصا در حوزه‌های صنعت و اقتصاد سنگینی می‌کند. فراموش نکنیم که یکی از دلایل اصلی رشد همه‌جانبه ژاپن در صنایع گوناگون، توجه ویژه به احداث زیرساخت‌های تولید فولاد پس از جنگ جهانی دوم بود.
رساندن صدای صنعت فولاد و بازتاب توانمندی‌های بالقوه و بالفعل این صنعت بی‌تردید گام موثری در جهت رشد و اعتلای این صنعت بزرگ در کشورمان خواهد بود. ایران در سال‌های دور بخش اندکی از فولاد موردنیاز خود را به تولید می‌رساند و بیشتر در قامت یک واردکننده فولاد ظاهر می‌شد تا تولیدکننده آن. اما در عصر حاضر صنایع و مجتمع‌های فولاد ایران این قابلیت را دارند که نه‌تنها نیاز داخلی را مرتفع کنند، بلکه به یکی از بازیگران اصلی عرصه صادرات فرآورده‌های فولادی در جهان بدل شوند.
خبرگزاری آرتان پرس بر اساس همین خلا، ساماندهی و پوشش رسانه‌ای حوزه فولاد در ایران را از رسالت‌های اصلی خود می‌داند و در این راستا گام برمی‌دارد.
ثبت دیدگاه