دیدار روحانی از توکیو دهمین دیدار او با شینزو آبه از سال ۹۲ تاکنون است. روحانی در این سفر گفت که ایران از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کند. پیش‌تر دو روزنامه ژاپنی به نقل از منابع دیپلماتیک خبر دادند که آمریکا به ژاپن برای میزبانی از رئیس‌جمهور ایران چراغ سبز نشان داده و همزمان خواسته توکیو نتیجه دیدار روحانی با آبه را به واشنگتن هم اطلاع دهد. سیدعباس عراقچی، معاون وزیرخارجه ایران نیز ابراز امیدواری کرده بود که این سفر منجر به گشایش در خرید نفت ایران شود.
رئیس‌جمهور ایران با اشاره به ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای راهبردی برای کمک به تامین امنیت و صلح و ثبات در منطقه از جمله طرح «صلح هرمز» برای تامین امنیت منطقه، خلیج‌فارس و تنگه هرمز گفت: ایران از کمک همه کشورها از جمله ژاپن در این زمینه استقبال می‌کند. روحانی روز جمعه در مذاکرات مشترک با «شینزو آبه» تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران همواره برای برقراری صلح و آرامش در منطقه و جهان با کمک و همکاری کشورهای منطقه و همسایگان تلاش کرده و در همین راستا نامه‌هایی نیز برای سران کشورهای منطقه ارسال شده است. رئیس‌جمهور با قدردانی از حمایت ژاپن از طرح صلح هرمز اظهار کرد:
ایران همواره به مسوولیت خود در تامین امنیت منطقه عمل کرده و معتقدیم امنیت خلیج‌فارس توسط کشورهای بیگانه به هم ریخته است. روحانی تاکید کرد: برای امنیت منطقه باید ریشه یک‌جانبه‌گرایی را بخشکانیم و به کسانی که مسیری غیر از همکاری براساس قواعد بین‌المللی را تعقیب می‌کنند بفهمانیم باید مسیری دیگر را دنبال کنند.
او با اشاره به اعمال تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی آمریکا علیه ایران بعد از خروج غیرمتعهدانه این کشور از توافق برجام، اظهار کرد: خروج یک‌جانبه آمریکا از تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی مثل برجام، امنیت و صلح در جهان را تهدید می‌کند. رئیس‌جمهور با بیان اینکه همه کشورها باید به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متعهد باشند، گفت: تحریم‌های آمریکا نوعی تروریسم اقتصادی تلقی می‌شود و کشورهایی که در راه مقابله با تروریسم فعالیت می‌کنند باید با این کار آمریکا نیز مقابله کنند. او اظهار کرد: ایران همه تلاش خود را برای حفظ برجام در چارچوب تامین منافع خود انجام داده و خواهد داد و از طرف‌های دیگر در برجام نیز می‌خواهیم به تعهدات خودشان عمل کنند. روحانی افزود: بی‌تردید این اقدام، رمز بقای این تعهد بین‌المللی خواهد بود و کشورها می‌توانند با پایبندی و عمل به تعهدات خود، آمریکا را به اصلاح اشتباهات و بازگشت به مسیر درست و قانونی مجبور کنند.
رئیس‌جمهور با اشاره به زمینه‌های همکاری میان ایران و سایر کشورها افزود: ما از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کنیم. او با تاکید بر اینکه کاهش مرحله به مرحله تعهدات برجامی از سوی ایران بعد از خروج آمریکا از این توافق و کوتاهی اروپایی‌ها از عمل به تعهداتشان در چارچوب مفاد برجام بوده است، تصریح کرد: معتقدیم برجام یک الگوی موثر برای رسیدن به صلح و دوستی میان همه کشورها است. روحانی با تاکید بر اینکه خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه اقتصادی علیه ملت ایران به سود هیچ‌کس نبوده است، افزود: بدعهدی آمریکایی‌ها نه‌تنها ضربه به یک توافق بزرگ بین‌المللی بود بلکه آسیب و ضربه به صلح و روابط سیاسی دوستانه میان کشورها است.
***منطق مذاکره و افق برد – برد
رئیس‌جمهور با بیان اینکه جمهوری اسلامی از هر تلاش و کوششی از سوی کشورها برای حفظ برجام و تامین امنیت و صلح و ثبات در منطقه و جهان استقبال می‌کند، تاکید کرد: به‌طور طبیعی در چارچوب منافع خود از هیچ‌گونه مذاکره و توافقی در این زمینه رویگردان نیستیم. روحانی افزود: طی این سال‌ها ایران ثابت کرده که با منطق و گفت‌وگو منافع خود را تامین می‌کند و همیشه معتقد بوده که با منطق مذاکره و افق برد – برد می‌توان به توافقات موثر و پایدار رسید. رئیس‌جمهور تاکید کرد: روش غیرقانونی آمریکا در خروج غیرمتعهدانه از توافق برجام نشان داد که این اقدام ضربه به یک توافق بین‌المللی و صلح و امنیت بود و در واقع نه برای آمریکا و نه هیچ‌کدام از طرف‌های برجام سودی نداشت و ثابت کرد که تحریم سرنوشتی جز باخت – باخت برای هیچ‌کس ندارد. روحانی همچنین ابراز امیدواری کرد که همه کشورها از جمله ژاپن برای حفظ برجام تلاش خود را انجام دهند.
***روابطی به قدمت ۹۰ سال
«شینزو آبه» نخست‌وزیر ژاپن نیز در نشست هیات‌های عالی‌رتبه ایران و ژاپن با ابراز خرسندی از حضور رئیس‌جمهور ایران در کشورش گفت: روابط ایران و ژاپن وارد نودمین سال خود شده و رفت و آمد مسوولان دوکشور در سال‌های اخیر موجب تقویت بیش از پیش روابط تهران و توکیو شده است. نخست‌وزیر ژاپن با تاکید بر علاقه‌مندی کشورش بر گسترش روابط با ایران در همه عرصه‌ها اظهار کرد: مصمم هستیم همکاری‌های خود را با ایران به‌ویژه در زمینه‌های کنسولی، فنی و مدیریت پزشکی، مدیریت بحران و مقابله با زلزله توسعه دهیم. او افزود: ژاپن همچنین علاقه‌مند است سریعا تفاهم‌نامه دو کشور در حوزه گردشگری عملیاتی شود تا روابط دو ملت نیز بیش از پیش توسعه یابد. آبه با استقبال و اعلام پشتیبانی کشورش از طرح صلح هرمز افزود: تامین امنیت منطقه برای همه کشورهایی که به این حوزه رفت و آمد دارند بسیار مهم است و ما از نقش سازنده ایران در تامین امنیت و ثبات و صلح در منطقه قدردانی می‌کنیم. او با تاکید بر اینکه ژاپن پیوسته از برجام حمایت کرده و به تلاش‌های خود در این عرصه ادامه می‌دهد، از شروع همکاری کشورش با سه کشور اروپایی در این زمینه خبر داد.
***امیدواری به گره‌گشایی دیپلماتیک
پیش از سفر روحانی به ژاپن، برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که احتمالا در جریان این سفر رئیس‌جمهوری ایران و نخست‌وزیر ژاپن درمورد اعلام معافیت ژاپن از تحریم نفتی علیه ایران، ایجاد یک کانال مالی بین تهران و توکیو و همچنین آزادسازی دست‌کم ۵/ ۱میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی ایران، ناشی از صادرات قبلی نفت به ژاپن، گفت‌وگو کنند.
از این‌رو دهمین دیدار حسن روحانی با شینزو آبه در شرایط تحریم‌های اقتصادی آمریکا و کاهش تعهدات ایران در برجام حائز اهمیت است. از سال ۹۲ تاکنون حسن روحانی و آبه ۹ بار (مهر ۱۳۹۲، ۱۳۹۳، ۱۳۹۴، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و شهریور ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ در نیویورک، اردیبهشت ۱۳۹۴ در اندونزی و خرداد ۱۳۹۸ در تهران) با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کرده‌اند. نقطه اوج این دیدارها سفر شینزو آبه به تهران در خرداد ۱۳۹۸ بود که اولین سفر یک نخست‌وزیر ژاپن به تهران بعد از انقلاب اسلامی به‌حساب می‌آمد. نخست‌وزیر ژاپن در سفر به تهران حامل پیام دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا برای مقامات ایران بود. پیامی که با پاسخ «نه» قاطع تهران مواجه شد. در روزهای اخیر برخی رسانه‌ها گمانه‌زنی‌هایی را از تلاش مجدد نخست‌وزیر ژاپن برای میانجی‌گری میان ایران و آمریکا مطرح کرده‌اند. خبرگزاری ژاپنی کیودو روز ۱۷ آذر به نقل از منابع دیپلماتیک که نامی از آنان ذکر نشده گزارش داد که «آمریکا از ژاپن خواسته است تا نتیجه دیدار روحانی با شینزو آبه در سفر رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به ژاپن را به اطلاع آمریکا هم برساند.»
***پیشنهادات جدید ژاپن برای شکستن تحریم‌های ایران
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، پس از بازگشت از سفر به مالزی و ژاپن در فرودگاه مهرآباد در جمع خبرنگاران با بیان اینکه ژاپنی‌ها و اروپایی‌ها فعال هستند تا تحریم ها را بشکنند، گفت: ژاپنی‌ها در حوزه شکستن تحریم‌ها پیشنهادات جدیدی داشتند.
حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان پس از بازگشت از سفر مالزی و ژاپن، در نشست خبری در فرودگاه مهرآباد، با اشاره به جزئیات این دو سفر اظهار داشت: اجلاس مالزی یک اجلاس نویی برای کشورهای اسلامی بود.
وی افزود: این اجلاس بر مبنای توسعه بود و در جهت همکاری کشورهای اسلامی برای دستیابی به یک توسعه مطلوب برگزار شد. از ۸۰ کشور، صاحب‌نظران دعوت شده بودند و از سران کشورهای اسلامی نیز سران ایران، ترکیه، قطر و مالزی حضور داشتند.
رئیس‌جمهور در ادامه با بیان اینکه سران چهار کشور علاوه بر سخنرانی، عصر همان روز یک جلسه بحث راجع به این موضوع داشتند که «چگونه باید در دنیای اسلام به توسعه برسیم؟»، گفت: جلسه مهمی بین سران کشورهای اسلامی، تشکیل و تصمیمات خوبی نیز اتخاذ شد و از سران کشورهای دیگر نیز قرار شد که در آینده دعوت شود. بحث‌ها و تصمیمات خوبی صورت گرفت.
***ذوق حسن روحانی
روحانی ادامه داد: علاوه بر این اجلاس توسعه روابط با کشور دوست مالزی برای ما اهمیت دارد و خوشبختانه از ابتدای دولت یازدهم روابط دو کشور نسبت به قبل گرم تر و صمیمانه تر شده و در دورانی که آقای دکتر ماهاتیر محمد مسوولیت نخست وزیری را برعهده گرفتند، روابط بسیار نزدیک تر شد. در این مدت کوتاه، ۴-۳ بار با هم گفت و گو و بحث داشتیم و راجع به روابط دوجانبه تصمیمات بسیار خوبی گرفتیم و بنا شد به زودی اجلاس مشترک همکاری های دو کشور تشکیل شود و آقای ماهاتیر محمد علاقمند هست در آینده نزدیک از تهران بازدید داشته باشد.
وی بیان کرد: خوشبختانه تصمیمات خوبی برای دو کشور در زمینه صنعت و مخصوصاً در بخشی از زمینه های مهم صنعتی اتخاذ شد؛ در زمینه مسائل اقتصادی و مالی- بانکی نیز بحث های خوبی انجام شد. پیشنهاد ایران در اجلاس کشورهای اسلامی موضوع اقتصاد دیجیتال و بازار مشترک در این زمینه، ایجاد صندوق مشترک برای فناوری های نو و شرکت های دانش بنیان و همچنین مساله رمز ارزها و همکاری در هوش مصنوعی و امنیت سایبری بود که این پیشنهادات هم مورد توجه قرار گرفت و هم سران موافقت کردند که در این راستا همکاری های عملی طراحی و برنامه ریزی شود.
رئیس‌جمهور با اشاره به دیدار خود با رجب طیب اردوغان گفت: در این دیدار راجع به مسائل سوریه بحث شد. همچنین با امیر قطر نیز دیدار و بحث کردیم و راجع به صلح هرمز صحبت‌هایی شد.
روحانی در ادامه با اشاره به سفر خود به ژاپن اظهار داشت: امسال، نودمین سال روابط سیاسی دو کشور است و من و آقای شینزو آبه امسال سه ملاقات داشتیم که پس از ۴۰ یا ۴۱ سال آقای آبه به ایران آمد و دعوت کرد تا من هم به ژاپن بروم.
***شینزو آبه
وی با بیان اینکه در این دیدارها روابط دوجانبه فرهنگی و سیاسی مورد بحث بوده است، گفت: اصولاً از لحاظ فرهنگی، اشتراکات خوبی بین دو کشور وجود دارد و ریشه‌های مشترک فرهنگی داریم. به غیر از روابط دوجانبه، یک جلسه با شرکت‌های ژاپنی داشتیم که در ایران فعالیت می‌کردند و هنوز روابط خود را در شرایط تحریم، حفظ و تأکید کردند که روابط را ادامه دهند.
رئیس‌جمهور افزود: به غیر از روابط دو جانبه، دو مسئله دیگر هم مطرح بود که یکی از آنها درباره تحریم بودند که برخی از کشورها نسبت به این موضوع حساس‌تر هستند و به جز یکی، دو کشور، همه مخالف تحریم هستند؛ آمریکایی‌ها ناچارند از راه غلطی که رفته‌اند، بازگردند.
روحانی گفت: تحریم به ضرر همه کشورها است و تصمیمی باخت باخت است. ژاپن و اروپایی‌ها فعالند تا تحریم را بشکنند. شکستن تحریم کاری ملی، ضروری و انقلابی است و وظیفه همه ماست. دیشب یک ساعت جلسه خصوصی با رئیس‌جمهور ژاپن داشتم، سپس هم شام کاری.
وی در ادامه با تأکید بر اینکه ژاپنی‌ها یک پیشنهاد جدید درباره شکستن تحریم داشتند، گفت: ما هم یک پیشنهاد داشتیم که با هم بحث کردیم.
رئیس‌جمهور افزود: امنیت انرژی وابسته به منطقه است و مذاکرات خوبی داشتیم. ژاپن از طرح ایران حمایت می‌کند. ژاپن می‌خواهد یک کشتی تجسسی را به منطقه بیاورد البته نه به خلیج‌فارس بلکه در باب‌المندب و دریای عمان که به ما توضیح داد و تشریح کرد. نظر ما درباره امنیت منطقه ثابت است و امنیت آن باید توسط کشورهای منطقه باشد.
روحانی تصریح کرد: ژاپن و آقای آبه اعلام کرده‌اند که می‌خواهند در چابهار سرمایه‌گذاری کنند. ترانزیت جنوب به شمال که از چابهار شروع می‌شود و تا خزر، ترکمنستان و اینچه‌برون می‌آید، برایشان مهم است.
وی با اشاره به مسئله افغانستان گفت: در خصوص مشارکت دو کشور برای صلح در افغانستان صحبت شد. علاوه بر این، درباره منطقه بحث شد و مسائل فلسطین، سوریه و عراق مورد بررسی قرار گرفت. درباره یمن، مقداری بیشتر صحبت شد و ژاپن معتقد است که جنگ در یمن باید پایان پیدا کند.
رئیس‌جمهور افزود: ژاپنی‌ها کشوری بودند که در زمان دولت مصدق، وقتی انگلیس نفت ایران را تحریم کرد، اولین کشوری که تحریم را شکست، ژاپن بود و سابقه تحریم‌شکنی را دارد.
روحانی تأکید کرد: سفر به مالزی و ژاپن بسیار اهمیت داشت و توافقات خوبی داشتیم.
***داده-ستانده ژاپن در میانجی‌گری ایران – آمریکا
سفر حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران به ژاپن در شرایطی که بر اثر فشارهای تحریمی آمریکا، اقتصاد ایران روزهای دشواری را سپری می‌کند، تلاشی برای «گشایش تجاری» لقب گرفته است. مسدود شدن راه‌های عمده فروش نفت ایران از سوی آمریکا در بیش از یکسال گذشته، سبب شده تا به‌دلیل کاهش درآمدهای ارزی، برنامه دولت برای تامین منابع مالی مورد نیاز بخش‌های مختلف با چالش جدی مواجه شود.
ژاپن که در سبد خریداران عمده نفت ایران قرار دارد، متاثر از فشارهای تحریمی- سیاسی آمریکا خرید نفت از ایران را به صفررسانده است و ایران امید دارد با توجه به رویکرد مثبت حزب حاکم لیبرال دموکرات ژاپن به‌خصوص «شینزو آبه» نخست‌وزیر این کشور با ادامه همکاری انرژی با ایران، صادرات نفت به ژاپن از سر گرفته شود. البته خواسته ایران از ژاپن برای تجدید خرید نفت با توجه به تحریم‌های کاخ سفید، منوط به موافقت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا و مستثنی کردن توکیو از این تحریم‌ها برای شروع دوباره خرید نفت از ایران است. با توجه به آنکه ژاپن تا پیش از تحریم‌ها، حدود ۲۰۰ هزار بشکه نفت‌خام از ایران می‌خریده، از سرگیری این میزان واردات برای تهران در شرایط کاهش شدید درآمدهای نفتی بسیار حیاتی است. البته باید توجه داشت که دولت ژاپن نیز حاضر نیست تا قبل از اخذ مجوز از آمریکا برای مستثنی شدن در عرصه تحریم‌های نفتی ایران، خرید نفت از ایران را از سربگیرد.
جریمه و تحریم شرکت‌های نفتی ژاپنی نگرانی بزرگ «شینزو آبه» از شروع دوباره خرید نفت از ایران بدون کسب مجوز از دولت آمریکا است، به همین دلیل نخست‌وزیر ژاپن که گفته شده نقش میانجی در روابط پر تنش آمریکا و ایران را دارد، با هدف تامین نیاز شرکت‌های ژاپنی و کاهش مشکلات ایران در بخش فروش نفت چانه‌زنی با ترامپ را در دستور کار قرار داده تا وی را متقاعد کند که دست‌کم برای یک دوره کوتاه‌مدت شش ماه تا یکسال با خرید نفت ایران توسط ژاپن، موافقت کند. این پرسش مطرح است که شینزو آبه با چه ملاحظاتی هزینه چانه‌زنی با ترامپ برای کاهش تحریم‌های ایران را در دستور کاردیپلماسی ژاپن قرار داده است؟
نخست‌وزیر ژاپن ضمن آنکه تامین انرژی برای شرکت‌های نفتی این کشور را در فهرست اهداف خود برای متقاعد کردن ترامپ به کاهش تحریم‌های نفتی ایران و مستثنی کردن توکیو ازاین چارچوب تحریمی جای داده است، هدف مهم دیگری را در قالب ایفای نقش میانجی در عرصه روابط پر تنش تهران – واشنگتن دنبال می‌کند که آن را تلاش آبه برای تقویت موقعیت ژاپن در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی باید دانست. ژاپن اگر چه سومین قدرت اقتصادی دنیا شناخته می‌شود اما رشد متوازنی درعرصه سیاست جهانی و روابط بین‌الملل ندارد. به‌رغم آنکه جلوه‌های مختلف اقتصادی و فناوری ژاپن برای بیشتر مردم جهان، شناخته شده است به همان اندازه دیپلماسی و قدرت سیاسی این کشور ناشناخته است.
شکاف بین نقش اقتصادی و نقش سیاسی ژاپن در نظام بین‌الملل و اختلاف فاحش بین این دو مولفه قدرت‌ساز در ترتیبات جهانی سبب شده تا شینزو آبه سیاستی را در پیش بگیرد که طی آن بتواند همزمان با تداوم عرضه چهره‌ای قدرتمند ازاقتصاد، دیپلماسی مقتدر و فعالی نیز از ژاپن در صحنه کشمکش‌های بین‌الدولی عرضه کند. با ورود چنین نگاهی به سیاست خارجی ژاپن در دوره لیبرال دموکرات‌ها است که شینزو آبه قدم در مسیر دشوار و پیچیده میانجی‌گری در روابط ایران و آمریکا گذاشته تا بتواند بخشی از تنش آنان را بکاهد.
از نظر آبه تلاش برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا، موجب فزایندگی در روند قدرت یابی دیپلماسی ژاپن می‌شود که تا پیش از این تنها به تنظیم روابط دو یا چندجانبه تمرکز داشته است و در شرایط کنونی قصد دارد با ورود به بازی قدرت سیاسی در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، خود را بازیگری اثرگذار در کاهش مناقشات معرفی کند که رویای نخست‌وزیر ژاپن ارائه چهره تازه‌ای از ژاپن در دیپلماسی صلح است.
با توجه به آنکه عرصه بازیگری کشورها و ظرفیت آنان برای حداکثر‌سازی منافع در سیاست و قدرت در محیط بین‌المللی، با مفاهیم «داده و ستانده» ارزیابی می‌شود، ژاپن نیز در دوره نوین ورود به بازی سیاست بین‌الملل درصدد سازگاری با مفاهیم جدید است. رئیس‌جمهوری ایران که با اهداف متنوعی به ژاپن رفته است، امید دارد که شینزو آبه بتواند ترامپ را به کاهش تحریم‌های ایران راضی کند که البته وی ماموریتی سخت را در پیش دارد. ایران ضمن آنکه تلاش دارد راهی برای دسترسی به مطالبات بلوکه شده خود در ژاپن ناشی از فروش نفت در دوره قبل تحریم پیدا کند، همچنین به همکاری این کشور در دوره تحریم نیز امید بسته است.
موافقت اخیر ترامپ برای مشارکت محدود هند در توسعه بندر چابهارنشان می‌دهد که امکان چانه زنی و نتیجه‌گیری نخست‌وزیر ژاپن در رایزنی با رئیس‌جمهوری آمریکا برای کاهش تحریم‌ها ی ایران مبتنی بر خرید مقدار معینی از نفت ایران نیز وجود دارد.در چنین شرایطی این گمانه مطرح است که دولت ژاپن که به تازگی به برنامه موردنظر آمریکا برای اعزام نیرو و ناو به منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان پاسخ مثبت داده است، در ازای این همکاری، از کاخ سفید مطالبه مجوز خرید نفت از ایران را خواهد داشت که با توجه به پاسخ منفی شماری از شرکای واشنگتن به مشارکت در برنامه‌ای که تامین امنیت آبراه‌های بین‌المللی خوانده شده است، احتمال می‌رود فرمول آبه در «داده- ستانده» بازی قدرت موردتوجه ترامپ قرار گیرد.
ثبت دیدگاه