بدترین ژانویه نفت در ۳ دهه

این در حالی بود که در نیمه نخست ماه گذشته، بهای نفت برنت تحت تاثیر تنش‌های میان ایران و آمریکا تا ارتفاع ۷۲ دلار به ازای هر بشکه نیز صعود کرده بود. اما طی روزهای پایانی قیمت طلای سیاه متاثر از نگرانی‌های مربوط به ویروس چینی تا سطوح کمتر از ۵۶ دلار سقوط کرد.
شیوع یک ویروس موجب شد که ژانویه ۲۰۲۰ بدترین شروع سال برای بازار نفت از سال ۱۹۹۱ یعنی نزدیک به سه دهه نام گیرد. نفت در این ماه حدود ۱۶ درصد کاهش قیمت را تجربه کرد. افت شدید بازدهی ماهانه نفت در ژانویه ۲۰۲۰، تحت‌تاثیر کاهش قیمت‌ها در نیمه دوم این ماه به‌دنبال نگرانی از شیوع ویروس کرونا و اثرگذاری آن بر میزان تقاضای طلای سیاه رقم خورد. نیمه اول ژانویه مصادف بود با شدت گرفتن نگرانی‌ها از ریسک‌های ژئوپلیتیک و اوج‌گیری قیمت‌ نفت. نگرانی از یک رویارویی نظامی بین ایران و آمریکا به‌دنبال ترور سردار قاسم سلیمانی بهای نفت برنت را به مرز ۷۲ دلار بر بشکه نیز نزدیک کرده بود. از این‌رو فاصله اوج و کف طلای سیاه در ژانویه به حدود ۱۶ دلار بر بشکه معادل ۲۲ درصد می‌رسد که نشان از زیان گسترده سرمایه‌گذارانی در بازار نفت دارد که به‌دنبال ریسک‌های ژئوپلیتیک روی افزایش قیمت‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌ بودند.

نفت‌خام شاخص بازار آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰ حدود ۵/ ۹ دلار معادل ۵/ ۱۵ درصد کاهش یافت و از قیمت‌های بیش از ۶۱ دلار به حدود ۵/ ۵۱ دلار در پایان ژانویه رسید. این بیشترین افت ماهانه قیمت نفت‌‌خام وست تگزاس اینتر‌مدیت از ماه مه ۲۰۱۹ تاکنون محسوب می‌شود. برنت نیز با ۴/ ۹ دلار معادل بیش از ۱۴ درصد کاهش قیمت در معاملات پایانی ماه در محدوده ۵۶ دلار بر بشکه معامله شد. افت شدید قیمت نفت موجب مطرح شدن احتمال تشکیل نشست فوق‌العاده اوپک‌پلاس به‌خصوص بعد از اعلام رضایت روسیه در روز جمعه شده است. با این حال در شرایطی که نگرانی شدیدی از سمت تقاضا وجود دارد، بعید است حتی یک نشست زودهنگام اوپک‌پلاس و تصمیم برای تعمیق توافق نفتی بتواند به بهبود قیمت‌ها کمک کند.

***فراموشی نگرانی‌های ژئوپلیتیک

اولین روزهای سال ۲۰۲۰ مصادف بود با اوج‎گیری نگرانی از تنش‌های ژئوپلیتیک. چراکه حمله تروریستی آمریکا که به شهادت سردار قاسم سلیمانی منجر شد، نگرانی از یک رویارویی مستقیم بین ایران و آمریکا را افزایش داد. در پی آن قیمت نفت در مسیر افزایشی قرار گرفت و با پاسخ موشکی ایران به این اقدام بهای برنت در هشتم ژانویه تا مرز ۷۲ دلار بر بشکه پیش رفت. با این حال با کاهش احتمال یک تقابل نظامی تب افزایش قیمت‌ها فروکش کرد و برنت به حدود ۶۵ دلار بر بشکه یعنی محدوده پیش از اقدام آمریکا بازگشت.

اما این تنها ریسک ژئوپلیتیکی نبود که بازار نفت را در ماه گذشته میلادی تهدید ‌کرد. افزایش تنش‌های داخلی در دو کشور لیبی و عراق، به‌عنوان دو عضو اوپک کاهش عرضه نفت این کشورها را به‌دنبال داشت. تولید نفت لیبی حدود یک میلیون بشکه در روز معادل ۷۶ درصد و تولید نفت عراق از دو میدان نفتی در این ماه متوقف شدند. هرچند تولید نفت عراق از این میادین به حالت عادی بازگشت اما اختلال در عرضه نفت لیبی همچنان ادامه دارد. با این حال، خبر شیوع ویروس کرونا موجب فراموشی تنش‌های ژئوپلیتیک و بی‌اثر شدن کاهش عرضه در بازار نفت شد.

کاهش تولید نفت از سوی این دو عضو اوپک و همچنین تعمیق توافق کاهش تولید به‌دنبال اجرای توافق دسامبر ۲۰۱۹ موجب کاهش تولید نفت این سازمان و رسیدن آن به کمترین سطح از سال ۲۰۰۹ شده است. آن‌طور که نظرسنجی رویترز نشان می‌دهد، مقدار تولید نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت در ژانویه ۳۵/ ۲۸ میلیون بشکه در روز بوده که نسبت به ماه پیش از آن افت ۶۴۰ هزار بشکه‌ای را نشان می‌دهد. اوپک و متحدانش در ماه دسامبر به‌دنبال برآوردها از ایجاد مازاد عرضه در سه ماه اول ۲۰۲۰، تصمیم گرفتند توافق کاهش تولید را در فصل اول ۲۰۲۰ حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز تعمیق دهند و به ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز برسانند. سهم اعضای اوپک در توافق برای تعمیق کاهش تولید نفت روزانه ۳۷۲ هزار بشکه و سهم کشورهای غیرعضو اوپک ۱۳۱ هزار بشکه بوده است. قرار است در پنجم مارس این کشورها مجددا با یکدیگر دیدار و درباره سرنوشت توافق نفتی تصمیم‌گیری کنند.

با این حال افت شدید قیمت‌ها به‌دنبال شیوع ویروس کرونا احتمال نشست زودهنگام این کشورها را مطرح کرده است. برخی منابع هفته گذشته از تلاش عربستان برای راضی کردن دیگر کشورها برای برگزاری یک نشست فوق‌العاده در فوریه و یک ماه زودتر از موعد مقرر خبر دادند. با وجود اینکه گفته می‌شد روسیه با برگزاری نشست فوق‌العاده مخالف است، وزیر انرژی این کشور روز جمعه موافقت روسیه را با این تصمیم اعلام کرد. الکساندر نواک گفته است روسیه برای برگزاری پیش از موعد نشست اوپک در ماه فوریه، به‌منظور بررسی آثار ویروس کرونا بر مقدار تقاضای جهانی نفت آماده است. به گفته نواک، او در این باره گفت‌وگوهایی با عربستان سعودی داشته‌ است. اما کشورهای تولیدکننده نفت برای ارزیابی آثار این ویروس بر شرایط بازارهای جهانی نفت‌خام و تصمیم‌گیری درباره زمان برگزاری این نشست چند روز وقت لازم دارند.

***کرونا؛ قوی سیاه بازار نفت

به تعبیر کارشناسان بازار نفت، کرونا به «قوی سیاه» بازار بدل شده است. «قوی سیاه» به پدیده‌ای در بازارها اطلاق می‌شود که به شکل غیرمنتظره‌ای رخ داده و ابعاد آن و میزان اثرگذاری‌اش مشخص نیست. ویروس کرونا نیز در کمتر از دو هفته‌ای که از انتشار خبر شیوع آن می‌گذرد، به‌طور کامل بازار نفت را در سلطه خود درآورده و مشخص نیست شعاع شیوع این ویروس تا کجا گسترش خواهد یافت و چه ابعادی خواهد داشت. در کمتر از یک هفته تعداد مبتلایان به این ویروس ۱۲ برابر شده و روز جمعه به بیش از ۱۰ هزار نفر رسید. مبتلایان به این ویروس درحال‌حاضر محدود به چین و کشورهای همسایه‌اش نیستند و به بسیاری از کشورهای جهان تسری یافته است.

تحت‌تاثیر شیوع ویروس کرونا قیمت نفت برنت حدود ۵/ ۸ دلار معادل بیش از ۱۳ درصد افت را تجربه کرده است. چراکه شیوع این ویروس می‌تواند از دو مسیر متفاوت به افت تقاضای نفت منجر شود. اول اینکه، درحال‌حاضر برای کنترل شیوع این ویروس، برخی از شهرهای چین به‌طور کامل قرنطینه شده و حمل‌ونقل در این شهرها متوقف شده است. علاوه بر این، کرونا مسافرت‌های هوایی داخلی و خارجی چین را نیز به‌شدت تحت‌تاثیر قرار داده است. درحال‌حاضر برخی کشورها از جمله آمریکا تمام پروازهای خود به چین را متوقف کرده‌اند. بنابراین انتظار می‌رود، تقاضا برای سوخت مصرفی در بخش حمل‌ونقل یعنی سوخت جت، بنزین و گازوئیل به‌شدت تحت‌تاثیر ویروس کرونا قرار گرفته باشد. کاهش تقاضا برای فرآورده‌های نفتی کاهش فعالیت پالایشگاه‌ها و به‌دنبال آن تقاضا برای نفت‌خام را به‌دنبال دارد. در صورت گسترش هرچه بیشتر این ویروس در دیگر کشورهای جهان تبعات آن برای بازار نفت نیز می‌تواند گسترده‌تر باشد.

علاه بر بخش حمل‌ونقل، اثرپذیری اقتصاد چین محور دیگر کاهش تقاضا برای نفت تحت‌تاثیر انتشار ویروس کرونا است. چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، بعد از آمریکا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت نیز هست و موتور محرکه رشد تقاضای این کالا محسوب می‌شود. به‌طوری‌که سال گذشته بیش از ۸۰درصد از رشد تقاضای جهان از سوی چین رخ داده است. حال به‌دنبال شیوع ویروس کرونا، این کشور به اقداماتی از جمله تمدید تعطیلات سال نو و تعطیلی برخی از شهرهای بزرگ خود دست زده و این موضوع موجب نگرانی از وضعیت اقتصادی چین شده است. آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‎‌‌دهد، حداقل دوسوم اقتصاد چین هفته آینده تعطیل خواهد ماند، زیرا به بسیاری از شهروندان گفته شده که به محل کار یا مدرسه برنگردند یا از تجمیع در مکان‌های عمومی خودداری کنند. این خود می‌تواند به کاهش رشد اقتصادی و به‌دنبال آن تقاضا برای نفت در چین منجر شود. اگر شیوع ویروس کرونا در خارج از چین گسترش یابد، تبعات آن می‌تواند به‌شدت گسترده‎‌تر شود. درحال‌حاضر برآوردها از کاهش تقاضای نفت بسیار متفاوت است. مورگان استنلی که خوش‌بینانه‌ترین برآورد را داشته است، اعلام کرده که کرونا موجب کاهش روزانه ۱۶۰ هزار بشکه‌ای تقاضای نفت در سه ماهه اول ۲۰۲۰ می‌شود. این درحالی است که کارشناسان اس‌اند‎‌پی گلوبال پلاتس افت تقاضا را تا ۶/ ۲ میلیون بشکه در روز برآورد می‌کنند. پلاتس می‌گوید شیوع این ویروس تقاضا در فوریه را ۹۰۰ هزار بشکه و در مارس ۶۵۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. اما در بدترین حالت و کاهش شدید سفرها، تقاضا در فوریه ۶/ ۲ میلیون بشکه در روز و در مارس ۲ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت.

***نگرانی در بازار آتی

افت قیمت‌ها سرمایه‌گذاران بازار نفت را به‌شدت نگران کرده است. به نظر می‌رسد کسانی که در نیمه اول ژانویه و به‌دنبال ریسک‌های ژئوپلیتیک روی رشد قیمت (long position) سرمایه‌گذاری کرده‌اند، متحمل زیان‌های شدیدی شده‌اند. چراکه به‌دنبال ریسک‌ها علاوه بر اینکه قیمت نفت به سرعت افزایش یافت، برآورد می‌شد یک تقابل نظامی قیمت را به محدوده سه رقمی باز گرداند. حال آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهد، سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در موقعیت‌های افت قیمت نفت (short position) درحال شکل‌گیری است.

به گزارش بلومبرگ، نگرانی از شیوع ویروس کرونا موجب افزایش قراردادهای فروش در بازار آتی شده است. هفته گذشته تعداد قراردادهای انتظار برای افت قیمت در بازار آتی نفت‌خام آمریکا ۵۲ درصد افزایش یافت که بیشترین رشد از آگوست ۲۰۱۸ محسوب می‎شود. در عین حال تعداد قراردادهای خرید یا انتظار برای رشد قیمت ۱۱ درصد کاهش یافته است. از این رو تعداد خالص قراردادهای خرید افت ۲۴ درصدی را تجربه کرده و به ۱۷۵ هزار و ۵۰۰ مورد رسیده است. افزایش تعداد قراردادهای فروش می‌تواند موجب تضعیف بیشتر تقاضا برای نفت و محصولات نفتی شود. در این میان برخی کارشناسان بر این باورند که افت قیمت نفت می‎تواند تا رسیدن به نفت‌خام آمریکا به کانال ۴۰ دلار ادامه یابد. باب ایاکینو، استراتژیست بازار نفت با تاکید بر اینکه پیش از انتشار ویروس کرونا نیز انتظار می‌رفت تقاضا برای طلای سیاه تضعیف شود، می‌گوید: «حال بازار نه تنها با ضعف پیش‌بینی‌شده در سمت تقاضا روبه‌رو شده، بلکه ویروس کرونا مانند یک قوی سیاه در بازار ظهور کرده است.» به اعتقاد او، قیمت‌ها اگر در سطوح کنونی به ثبات نرسند، می‌توانند تا رسیدن به سطح ۴۷ دلار بر بشکه کاهش یابند.

***آیا اوپک از پس دشمن جدید برخواهد آمد؟

 اوپک و متحدانش ممکن است به زودی برای مذاکره درباره کاهش بیشتر تولید نفت به منظور خنثی کردن تاثیر شیوع ویروس کرونای جدید بر تقاضا و قیمتهای نفت دیدار کنند.

 قیمتهای نفت که در اوایل ژانویه تحت تاثیر تنشهای ژئوپلیتیکی جهش پیدا کرده بودند و با انتظار بازار برای بهبود رشد اقتصاد جهانی پس از امضای توافق تجاری آمریکا و چین روند افزایشی داشتند تحت تاثیر شیوع ویروس مرگبار در چین افت ماهانه شدیدی را ثبت کردند و به پایین ترین حد خود در چند ماه گذشته نزول کردند. قیمت نفت برنت از بالای ۶۵ دلار در ۲۰ ژانویه به حدود ۵۸ دلار نزول کرد.

جان کیلداف، از شرکای شرکت “اگین کپیتال” در این باره گفت: آسیب دیدن تقاضای چین برای نفت، بدترین سناریو برای اوپک است و ممکن است این گروه تاریخ برگزاری نشست خود را جلو بیاندازد و حتی بر اساس شرایط اضطراری، کاهش تولید بیشتری صورت دهد.

مقامات اوپک قرار بوده در اوایل مارس با روسیه و سایر تولیدکنندگان متحدانشان دیدار کنند و اکنون بازار گمانه زنی می‌کند که آیا این تولیدکنندگان کاهش تولید بزرگتری صورت خواهند داد تا ثبات بازار را حفظ کنند.

الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه روز جمعه گفت روسیه آماده است زمان نشست با اوپک و سایر متحدانش را از مارس به فوریه تغییر دهد و وی سرگرم مذاکره با عربستان سعودی است اما کشورهای تولیدکننده نفت به زمان بیشتری برای ارزیابی و تصمیم گیری درباره زمان نشست خود نیاز دارند.

گمانه زنی‌هایی درباره برگزاری نشست اوپک پلاس تا هفته آینده وجود دارد. هلیما کرافت، مدیر تحقیقات کالای جهانی در شرکت آر بی سی گفت: اگر نشستی زودهنگام برگزار شود در این صورت باید کاری انجام شود.

افت قیمت نفت حیرت انگیز بوده زیرا در حالی روی داده که تولید نفت لیبی به دلیل مسدود شدن خطوط لوله در این کشور، به میزان چشمگیری کاهش پیدا کرده است.

برخی از تحلیلگران بر این باورند که جلو انداختن نشست اوپک اقدام مثبتی نخواهد بود. تحلیلگران کومرس بانک در یادداشتی نوشتند: ما بر این باوریم که جلو انداختن زمان برگزاری نشست اوپک پلاس اقدام سازنده‌ای نخواهد بود و ممکن است از سوی بازار به عنوان یک واکنش وحشت زده تفسیر شود و نتیجه عکسی داشته باشد. بعلاوه در مقطع فعلی ارزیابی دقیق میزان آسیب ویروس کرونا بر تقاضا امکان پذیر نیست و ارزیابیها از صدها هزار تا یک میلیون بشکه در روز در سه ماهه نخست سال میلادی جاری متغیر است.

خبرگزاری ریا به نقل از نواک نوشت: ما می توانیم زودتر دیدار کنیم و این موضوع اصلا مشکلی نیست.

اینترفکس هم به نقل از نواک نوشت: ما با وزیر انرژی عربستان سعودی چندین بار صحبت کرده‌ایم. روز گذشته یک ساعت و امروز نیم ساعت صحبت کردیم. ما درباره این موضوع به طور جدی بحث می‌کنیم. در مجموع ما آماده هستیم به سرعت در برابر چنین مسائلی واکنش نشان دهیم. ما نیاز داریم وضعیت را ارزیابی کنیم و به مدت چند روز دیگر به رصد اوضاع ادامه دهیم.

روسیه روز جمعه دو مورد نخست ابتلا به ویروس کرونا را گزارش و پروازهای مستقیم به چین که بزرگترین شریک تجاری این کشور است را محدود کرد.

اوپک و متحدانش در قالب گروه اوپک پلاس در حال حاضر سرگرم اجرای دور جدید کاهش تولید به میزان ۱.۷ میلیون بشکه در روز تا مارس هستند تا با مازاد عرضه مقابله کنند. ایران، لیبی و ونزوئلا از مشارکت در این پیمان معاف شدند. سهم اوپک از این کاهش تولید حدود ۱.۱۷ میلیون بشکه بوده است.

منابع آگاه در اوپک که مایل نبودند نامشان فاش شود به “اس اند پی گلوبال پلاتس” اظهار کرده‌اند اعضای اوپک در حال بررسی کاهش بیشتر تولید نفت یا تمدید مدت اجرای پیمان فعلی تا ژوئن در واکنش به افت شدیدی هستند که قیمتهای نفت به دلیل نگرانی از شیوع ویروس کرونا در چین پیدا کرده‌اند.

***کاهش تولید اوپک رکورد جدید زد

در این بین نتایج نظرسنجی رویترز نشان داد تولید نفت اوپک در ژانویه به پایین‌ترین حد در چند سال اخیر نزول کرده است و نرخ پایبندی اوپک و متحدانش به پیمان کاهش تولید به دلیل افت عرضه لیبی جهش پیدا کرد.

بنا بر این نظرسنجی، ۱۳ کشور عضو اوپک در ژانویه ۲۸.۳۵ میلیون بشکه در روز نفت تولید کردند که ۶۴۰ هزار بشکه در روز کمتر از آمار دسامبر بود.

تولید نفت اوپک در ژانویه پایین‌ترین میزان از سال ۲۰۰۹ بوده است که این گروه بزرگترین کاهش تولید را به دلیل بحران مالی انجام داده بود.

تولید نفت در لیبی به دلیل مسدود شدن بنادر و میادین توسط نیروهای وفادار به ژنرال خلیفه حفتر به شدت افت کرده است و تولید این کشور طی ژانویه ۷۶۰ هزار بشکه در روز در مقایسه با ۱.۱۵ میلیون بشکه در روز در دسامبر بود. عربستان سعودی با هدف تقویت قیمتها، تولیدش را به صورت داوطلبانه بیش از میزان دسامبر کاهش داد و امارات متحده عربی هم کاهش تولیدش بالاتر از سقف تعیین شده بود. در ژانویه نیجریه و عراق در انجام تعهداتشان نسبت به سال ۲۰۱۹ پیشرفت داشتند و با وجود کاهش تولیدی که صورت دادند همچنان باید تلاش کنند تا به تعهداتشان در ماه بعد عمل کنند. در میان سایر اعضای اوپک، ونزوئلا که تحت تحریمهای آمریکا قرار دارد موفق شد تولیدش را در ژانویه اندکی افزایش دهد و تولید ایران باثبات بود. اکوادور اوپک را در پایان سال ۲۰۱۹ ترک کرد و تولید اوپک را به میزان حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز پایین آورد. تولید این کشور در آمار دسامبر به منظور مقایسه راحت‌تر تولید سایر اعضا حذف شود.

***پیش بینی بازار از قیمت نفت و واکنش اوپک

تحلیلگران بر این باورند که قیمت نفت امسال تحت تاثیر ریسکهای ژئوپلیتیکی و توافق کاهش تولید اوپک که رشد فزاینده عرضه از سوی سایر تولیدکنندگان را جبران خواهد کرد، در سطح فعلی حمایت می‌شوند.

نظرسنجی رویترز از ۵۰ اقتصاددان و تحلیلگر که پیش از شیوع ویروس کرونا انجام گرفت، نشان داد میانگین قیمت نفت برنت در سال ۲۰۲۰ به ۶۳ دلارو ۴۸ سنت و وست تگزاس اینترمدیت آمریکا به ۵۸ دلار و ۲۲ سنت می رسد.

میانگین قیمت نفت برنت از ابتدای سال میلادی جاری تاکنون ۶۳ دلار و ۷۶ سنت بوده است.

قیمتهای نفت اوایل ژانویه پس از افزایش تنشهای ژئوپلیتیکی در خاورمیانه جهش پیدا کرده بود اما عمر این افزایش موقتی بود. کایلین بیرچ، تحلیلگر واحد اینتلیجنس اکونومیست در این باره گفت: تشدید تنشها در خاورمیانه قیمتها را تحت فشار صعودی قرار خواهد داد. اما قیمتها اکنون تحت تاثیر هراس از تاثیر منفی شیوع ویروس کرونا بر رشد اقتصادی و تقاضای جهانی برای نفت به پایینترین حد خود از اکتبر نزول کرده است اما کاهش بیشتر قیمت نفت به دلیل تولید پایینتر اوپک محدود خواهد شد.

ادوارد مویا، تحلیلگر شرکت OANDA در این باره گفت: اوپک به متوازن کردن بازار نفت در سال ۲۰۲۰ نزدیک خواهد شد و کاهش بیشتر از حد انتظار تولید نفت این گروه از بازار نفت پشتیبانی کرده و کمک می کند درباره افزایش تولید غیراوپک منعطف بماند.

اکثر نظرسنجی شوندگان انتظار دارند اوپک و متحدانش شامل روسیه توافق کاهش تولید فعلی خود را که در مارس منقضی می‌شود، تمدید کنند.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش بینی کرد تولید نفت آمریکا در سال ۲۰۲۰ به رکورد ۱۳.۳۰ میلیون بشکه در روز صعود خواهد کرد.

به گفته تحلیلگران، رشد عرضه غیراوپک می تواند تاثیر ناشی از تسهیل تنشهای تجاری آمریکا و چین روی قیمتهای نفت را خنثی کند.

چین و آمریکا فاز اول توافق تجاری را امضا کرده اند که تحت آن چین قول داده است بیش از ۵۰ میلیارد دلار محصولات انرژی آمریکایی را در دو سال آینده خریداری کند.

بر اساس گزارش رویترز، تحلیلگران انتظار دارند تقاضای جهانی برای نفت امسال حدود ۰.۸ تا ۱.۵ میلیون بشکه در روز رشد کند در حالی که دورنمای آژانس بین المللی انرژی از دورنمای تقاضا برای نفت ۱.۲ میلیون بشکه در روز است.