ارزیابی شاخص ها موثر بر رشد اقتصادی ایران در شرایط فعلی

اخیرا مجله تحلیلی اکونومیست از وضعیت رشد اقتصادی ایران پرده برداشته و اشاره کرده که اقتصاد ایران به واسطه لطمه های ناشی از همه گیری ویروس کرونا و پیامدهای تحریم های یک جانبه آمریکا روندی نزولی را به ثبت رسانده، تا جایی که تا پایان سال میلادی جاری نرخی معادل ۱۸ درصد افت شاخص اقتصادی را برآورد کرده اند.لذا این موضوع بهانه ای شد تا به بررسی عوامل موثر بر رشد اقتصادی ایران بپردازیم.

*** ارزیابی الگوهای رشد اقتصادی

تجزیه و تحلیل الگوهای رشد اقتصادی از جایگاه ویژه ای در مباحث اقتصادی برخوردار است. امروزه اقتصاد کلان با رویکرد جدید برای موضوع رشد و الگوهای رشد اقتصادی اهمیت بسیاری قائل است. بروز شکاف های عمیق بین کشورهای ثروتمند و فقیر در قرن بیستم و آشکار شدن تفاوت های محسوس در نرخ های رشد اقتصادی و سطح رفاه این کشورها باعث شد، تا بحث در مورد علل و رشد اقتصادی و کنکاش در خصوص عوامل آن اهمیت ویژه ای پیدا کند.

*** تصویر نرخ رشد اقتصادی از قدرت کشورها

نرخ رشد اقتصادی تصویر مناسبی از وضعیت اقتصادی یک کشور را نشان می شدهد و عملا در دنیای اقتصاد کامیابی و سعادت افراد یک کشور را مرتبط با موضوع رفاه اجتماعی نشان می دهد.این موضوع شاخصی برای نشان دادن سلامت کلی اقتصاد است. بررسی و مطالعه نرخ رشد اقتصادی هم به لحاظ عوامل تاثیرگذار بر آن نظیر نیروی کار، انباشت سرمایه، توسعه انسانی، پیشرفت های فنی و هم به لحاظ ارتباط آن با شاخص هایی مانند آموزش، بهداشت، آزادی و کیفیت عمر و زندگی از اهمیت بالایی برخوردار است.

*** ترسیم الگوهای رشد اقتصادی

بررسی علل و عوامل رشد اقتصادی همواره مورد توجه خاص مکاتب مختلف اقتصادی بوده و برای آن الگوهای رشد متعددی طراحی شده است. اقتصاددانان کلاسیک تنها سرمایه های مادی و ملموس را به عنوان موتور محرکه رشد و توسعه اقتصادی معرفی می کردند، در حالی که در الگوهای رشد نئوکلاسیکی تآکید بر عواملی نظیر درآمد سرانه و پیشرفت های فنی است. الگوهای رشد درونزا در توجیه تفاوت نرخ رشد اقتصادی کشورها بر طیف وسیعی از متغیرها از جمله منابع طبیعی، بهره وری نهاده ها، سرمایه انسانی، شرایط جغرافیایی، محیط زیست و عملکرد دولت ها تاکید می کند.

*** نگاهی به شرایط فعلی ایران برای دستیابی به رشد اقتصادی

با توجه به تشدید تحریم های اقتصادی و مالی علیه جمهوری اسلامی ایران در یکدهه گذشته که با هدف کند و متوقف کردن روند رشد اقتصادی کشور صورت گرفت و همچنین، با توجه به ضرورت تلاش سیاستگذاران و فعالان اقتصادی برای مقابله با اثرات منفی تکانه ها و بحران های بیرونی بر رشد اقتصادی، موضوع مقاومت پذیری اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است

به نوعی اگر به دنبال رشد اقتصادی و رشد شاخص های اقتصادی کشور هستیم باید به عنوان یک فعال اقتصادی شاخص های مقاومت پذیری یک اقتصاد را به خوبی بشناسیم و به تحلیل آن مسلط باشیم. در حال حاضر در کشور شاهد شرایطی هستیم که سیاست‌های ارزی، پولی و گمرکی در یک راستا حرکت می کنند و عملا تقابل نیروی این عوامل سبب کند شدن رشد اقتصادی کشور می شود. با وجود تحریم های هم جانبه می توان به راحتی با بالا بردن کیفیت شاخص های مقاومت پذیری اقتصادی روند رو به رشد را هر روز بهتر از روز قبل پیگیری کرد.

*** شاخص مقاومت پذیری اقتصادی

در ادبیات اقتصادی یک دهه اخیر جهان از معیاری به نام “شاخص مقاومت پذیری اقتصادی” برای اندازه گیری میزان مقاومت اقتصاد نسبت به تکانه ها و بحران های بیرونی استفاده می شود. بر اساس مبانی نظری این شاخص، افزایش سطح مقاومت پذیری اقتصادی می تواند از طریق بالا بردن میزان استحکام اقتصاد نسبت به تکانه ها و بحران های بیرونی و کاهش پیامدهای منفی آنها، موجب تقویت رشد اقتصادی شود.

*** مقاومت پذیری اقتصادی در مقیاس جهانی

در دو دهه گذشته اقتصاد جهانی با تکانه ها و بحران های مالی متعددی در نقاط مختلف جهان از بحران آسیا در دهه ۹۰ میلادی گرفته تا بحران جهانی مالی و بانکی سال ۲۰۰۸ میلادی روبرو بوده است. این تکانه ها اثرات منفی قابل توجهی بر اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان داشته است. شدت این تأثیرگذاری کشورها بستگی به دو موضوع آسیب پذیری اقتصادی و مقاومت پذیری اقتصادی آن کشورها داشت.

مقاوم بودن اقتصاد میتواند در دو معنا مورد استفاده قرار گیرد اول، توانایی اقتصاد در جذب اثر تکانه های اقتصادی بیرونی و دوم، خنثی کردن اثرات این تکانه ها. توانایی یک اقتصاد در جذب و خنثی کردن اثرات تکانه ها و بحران های مالی و اقتصادی که همواره با انعطاف پذیری اقتصادی همراه است، کشور را قادر به بازیابی و بهبود پس از بروز اثرات معکوس تکانه ها می کند.

*** مقاومت پذیری اقتصادی در چشم انداز ۱۴۰۴

اکنون مسئله پیشرو این است که با توجه به ضرورت التزام به مقاصد چشم انداز ۱۴۰۴ به ویژه تحقق رشد اقتصادی پرشتاب و مستمر در برنامه ریزی های اقتصادی کشور و لزوم دستیابی به یک نرخ رشد اقتصادی بالا، تاثیر شاخص مقاومت پذیری اقتصادی و مولفه های سازنده آن بر رشد اقتصادی چگونه خواهد بود؟

سیاست های کلی اقتصاد که در صدد حداکثرسازی بهره مندی از ظرفیت های درونزای اقتصاد ملی و به حداقل رساندن آسیب پذیری های اقتصادی و اجتماعی از تکانه ها و بحران های مختلف ملی و بین المللی است، نیازمند تعریف و اندازه گیری شاخص هایی است که بتوانند درجه و شدت مقاومت اقتصادی کشور را در مقابل تکانه ها و بحران های بیرونی نشان دهند. در سال های اخیر به ویژه پس از بروز تکانه های مالی ۱۹۹۵ و ۲۰۰۸ و پیآمدهای منفی این تکانه ها بر اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان و به منظور مقابله با تبعات ناگوار بحران های پیشرو موضوع مقاومت پذیری اقتصادی مورد توجه محافل علمی و سیاسی قرار گرفته است.

امروزه نه تنها مراکز و سازمان های بین المللی نظیر صندوق بینالمللی پول، بانک جهانی و سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی(OECD)  به این بحث پرداخته اند، بلکه نخبگان و نهادهای سیاستگذار اقتصادی نیز به تدوین برنامه هایی برای پایش، برنامه ریزی و اجرای رویکردهایی در راستای مقاوم سازی اقتصاد اقدام کرده اند.

*** اهمیت توجه به مقاومت پذیری اقتصاد ایران

ایران با همه چالش های موجود اقتصادی اعم از تحریم ها و چالش های زیستی نظیر کرونا و کاهش ارزش پول ملی در شرایطی قرار گرفته که تخمین زده می شود رشد اقتصادی ایران درپ پایان سال ۲۰۲۰ مثبت ارزیابی شود. پس قطعا مولفه هایی در اقتصاد ایران هستند که اقتصاد را با تمامی پالش ها زنده نگه داشته اند.به همین دلیل است که موضوع مقاومت پذیری برای اقتصاد ایران از اهمیت زیادی برخوردار است.

*** ارتباط شاخص های توسعه یافتگی ایران و جهان

ضرورت مطالعه و بررسی شاخص مقاومت پذیری اقتصادی در اقتصاد ایران نه تنها بستگی به پیشرفت کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در بررسی و مطالعه این شاخص مهم اقتصادی است، بلکه بستگی به مخاطراتی دارد که در صورت بروز تکانه های بیرونی می توانند، کشور را تهدید کنند. از سوی دیگر، رویکرد اصلی سیاست های کلی اقتصاد ارتقاء شاخص های اقتصادی در مسیر تحقق اهداف سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ و به طور مشخص تحقق هدف رشد اقتصادی پرشتاب و مستمر است.

بنابراین، ضروری است، شاخص مقاومت پذیری اقتصادی ایران اندازه گیری شود تا از این طریق سازوکارهای ارتقاء آن و همچنین اثرات مثبت آن بر رشد اقتصادی مورد بررسی نظری و تجربی قرار گیرد.برای مثال در صورتی که بازار فولاد چین روندی صعودی را به خود اختصاص دهد، ایران به عنوان بزرگترین کشور تاین کننده مواد خام معدنی چین چشم انداز اقتصادی روشنی را خواهد داشت. لذا در مطالعات مربوط به رشد اقتصادی باید همکاری های بین المللی نیز لحاظ گردد.

آرتان پرس